Ἱερὰ Μονὴ Βαρλαὰμ

(Ἁγίων Πάντων)

Ἡ μονὴ Βαρλαὰμ βρίσκεται στὴ βορειοδυτικὴ πλευρὰ τοῦ συμπλέγματος τῶν μετεωρικῶν βράχων, νοτιοανατολικὰ τῆς μονῆς τοῦ Μεγάλου Μετεώρου. Ὁ πρῶτος ποὺ ἐγκαταστάθηκε στὸν βράχο τῆς μονῆς ἦταν ὁ ἀναχωρητὴς Βαρλαάμ, σύγχρονος τοῦ ὁσίου Ἀθανασίου τοῦ Μετεωρίτη.

Τὸν 16ο αἰώνα ἔφτασαν στὰ Μετέωρα οἱ ἐπίσημοι κτίτορες τῆς μονῆς, οἱ Γιαννιῶτες ἀδελφοὶ ἱερομόναχοι Θεοφάνης καὶ Νεκτάριος, οἱ Ἀψαράδες ἢ Ἀψαράτες. Ἀφοῦ ἀνέβηκαν στὸν στύλο τοῦ Βαρλαάμ, ἀνακαίνισαν τὸν ναὸ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν καὶ καταπιάστηκαν μὲ τὴν κτηριακὴ συγκρότηση τῆς μονῆς. Κατασκεύασαν τὴ βόρεια κλίμακα ἀνάβασης καὶ τὸν πύργο μὲ τὸ βριζόνι, ἔκτισαν κελλιὰ καὶ ἄλλα ἀναγκαῖα κτίσματα, ὅπως τὸ μαγκιπεῖο (φοῦρνο), τὴν τράπεζα καὶ τὴν ἑστία, καθὼς καὶ τὸ βουρδοναριὸ γιὰ τὰ ἄλογα τῆς μονῆς στὴ βάση τοῦ βράχου. Καὶ τὸ πιὸ σημαντικό, ἀνήγειραν νέο περίλαμπρο Καθολικό, πρὸς τιμὴν τῶν Ἁγίων Πάντων.

Τὸ 1547 ὁ ὅσιος Νεκτάριος προσκάλεσε τὸν ἁγιογράφο Φράγκο Κατελάνο καὶ τοῦ ἀνέθεσε τὴν ἁγιογράφηση τοῦ Κυρίως Ναοῦ τοῦ Καθολικοῦ, ἡ ὁποία καὶ ὁλοκληρώθηκε τρία χρόνια ἀργότερα. Μία εἰκοσαετία περίπου ἀργότερα ἁγιογραφήθηκε ὁ Νάρθηκας τοῦ Καθολικοῦ ἀπὸ τοὺς αὐτάδελφους Θηβαίους ἁγιογράφους Γεώργιο καὶ Φράγκο, τοὺς ἐπονομαζόμενους Κονταρῆδες. Στὸν νότιο τοῖχο εἰκονίζονται πάνω ἀπὸ τὸν τάφο τους μὲ τὰ αὐστηρὰ ἀσκητικὰ χαρακτηριστικά τους οἱ ὅσιοι κτίτορες Νεκτάριος καὶ Θεοφάνης νὰ κρατοῦν ὁμοίωμα τοῦ Καθολικοῦ. Ἐντυπωσιακὴ εἶναι ἐπίσης καὶ ἡ Δευτέρα Παρουσία στὸ ὑπέρθυρο τοῦ ἀνατολικοῦ τοίχου τοῦ ἐσωνάρθηκα.

Στὰ 1574 περίπου κτίζεται καὶ τὸ ἐνδιαφέρον ἀπὸ ἀρχιτεκτονικῆς ἄποψης Νοσοκομεῖο - Γηροκομεῖο τῆς μονῆς νοτιοανατολικὰ τοῦ Καθολικοῦ.

Ἀπὸ τὸ τέλος τοῦ 16ου αἰώνα ὡς τὶς ἀρχὲς τοῦ 17ου ἡ μονὴ γνωρίζει ἡμέρες ἀκμῆς. Τότε λειτούργησε σʼ αὐτὴ τὸ σημαντικότερο βιβλιογραφικὸ καὶ ἀντιγραφικὸ ἐργαστήριο τῶν μετεωρίτικων μονῶν, μὲ σπουδαίους καλλιγράφους, ἀντιγραφεῖς καὶ διακοσμητὲς κωδίκων, καθὼς καὶ ἐργαστήριο ἐκκλησιαστικῆς χρυσοκεντητικῆς, ἔργο τοῦ ὁποίου εἶναι ἕνας μεγάλων διαστάσεων καὶ ἐξαιρετικῆς τέχνης ἐπιτάφιος τοῦ μοναχοῦ Ρωμανοῦ, ποὺ ἐκτίθεται σήμερα στὸ Σκευοφυλάκιό της.

Τὸ 1627 ἀνακαινίστηκε «ἐκ βάθρων» ἐπὶ ἡγουμενίας τοῦ ἱερομονάχου Κυρίλλου καὶ τοῦ ἀδελφοῦ του Σεργίου τὸ παρεκκλήσιο τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν καὶ δέκα χρόνια ἀργότερα ἁγιογραφήθηκε ἀπὸ τὸν ἁγιογράφο Ἰωάννη, ἱερέα ἀπὸ τοὺς Σταγούς, καὶ τὰ παιδιά του. Σήμερα, σὲ εἰδικὸ χῶρο τοῦ νάρθηκα τοῦ παρεκκλησίου, ὁ ὁποῖος πρόσφατα ἔχει ἁγιογραφηθεῖ, φυλάσσονται καὶ ἐκτίθενται γιὰ προσκύνημα τίμια λείψανα, μεταξὺ τῶν ὁποίων οἱ κάρες τῶν νεομαρτύρων Νικολάου τοῦ ἐκ Μετσόβου, Ἰωάννου τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων κ.ἄ.

Τὸ 1921 ὁλοκληρώθηκε καὶ ἡ εὐκολότερη πρόσβαση μὲ βελτίωση τῆς γέφυρας καὶ λάξευση τοῦ βράχου γιὰ ἄνοιγμα διόδου καὶ κατασκευὴ κλίμακας.

Τὸ 1961 ἐγκαταστάθηκε -καὶ ἔδωσε νέα πνοὴ- στὴ μονὴ ἀδελφότητα μὲ τὸν μετέπειτα μητροπολίτη Πειραιῶς Καλλίνικο ὡς ἡγούμενο καὶ συμμοναστές του τὸν Χριστόδουλο, ποὺ ἀργότερα ἔγινε ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν, τὸν μετέπειτα μητροπολίτη Καλαβρύτων Ἀμβρόσιο, τὸν σημερινὸ ἡγούμενο τῆς μονῆς ἀρχιμανδρίτη Ἰσίδωρο (Τσιατᾶ) κ.ἄ.

Ὁ σεμνός, εὐλαβὴς καὶ πολὺ ἀγαπητὸς στὴν τοπικὴ κοινωνία πατὴρ Ἰσίδωρος εἶναι ὁ ἀρχαιότερος τῶν ἡγουμένων τῶν Ἁγίων Μετεώρων. Ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του ἀνακαινίστηκε ἐξ ὁλοκλήρου καὶ ἐξωραΐστηκε ἡ ἱερὰ μονὴ Βαρλαάμ, ὥστε δικαίως θεωρεῖται νέος κτίτοράς της. Μάλιστα τὸ ἔτος 1992 ἀνήγειρε στὴν Καλαμπάκα περικαλλῆ ἐνοριακὸ ναὸ πρὸς τιμὴν πάντων τῶν Ὁσιομετεωριτῶν Ἁγίων.

Σήμερα ὁ ἐπισκέπτης μπορεῖ νὰ θαυμάσει στὸ σκευοφυλάκιο τῆς μονῆς ἐνδιαφέροντα ἐκθέματα, ὅπως ξυλόγλυπτους σταυρούς, σπάνιες ρωσικὲς καὶ ἀξιόλογες μεταβυζαντινὲς φορητὲς εἰκόνες. Πλούσια καὶ ἀξιόλογη εἶναι καὶ ἡ συλλογὴ χειρογράφων (297 κώδικες) καὶ παλαιτύπων τῆς μονῆς (132 τόμοι ἀπὸ τὸν 15ο ὡς τὸν 19ο αἰώνα).

Ἐνδιαφέρουσα εἶναι καὶ ἡ ἐπίσκεψη στὸ Βαγεναριὸ μὲ τὰ παλαιὰ βαρέλια τοῦ μοναστηριοῦ, ὅπου ἐκτὸς τῶν ἄλλων φυλάσσεται ὁ «παππούς», ἕνα τεράστιο βαρέλι χωρητικότητας 11 χιλιάδων λίτρων, ποὺ παλαιότερα χρησιμοποιοῦνταν γιὰ τὴν ἀποθήκευση νεροῦ. Στὸν ἴδιο χῶρο ἐκτίθενται σὲ εἰδικὴ προθήκη ἀξιόλογα δείγματα ἐκκλησιαστικῆς ξυλογλυπτικῆς.